فقه بین الملل ۲

بسمه تعالی شأنه العزیز

فقه بین الملل ۲

(قواعد^۱ و احکام فقه برای مسلمانان در کشورهای غیر اسلامی)

آیت الله محمد حسین ملک‌زاده
استاد دروس خارج فقه و اصول حوزه علمیه قم

مبتنی بر جلسات «فقه برای مسلمانان در کشورهای غیراسلامی»

قاعده الإسلام یَجُبّ ما قبله / قاعده جبّ

معنا و توضیح قاعده

قاعده «جبّ» یا «الإسلام یَجُبّ ما قبلَه» بیانگر این مطلب است که پس از آنکه کافری مسلمان شد، گناهانی که تا پیش از مسلمان
شدنش انجام داده است مورد بخشش می‌باشند و واجباتی را که به انجام نرسانده است قضاء ندارند.
این قاعده، جنبه امتنانی دارد و به نامسلمانانی که از ترس مجازات به خاطر باورها، گفتارها و رفتارهای نادرست و ناپسند خود در زمان
کفرشان می‌ترسند که مسلمان شوند، اطمینان می‌دهد که به جز حقّ الناس، در سایر موارد در امان هستند و بدین وسیله آنان را به اسلام آوردن تشویق می‌نماید. تبیین و تبلیغ این قاعده برای غیرمسلمانان، می‌تواند تأثیر ایجابی و مثبتی در راستای افزایش عِدّه و عُدّۀ مسلمین و گسترش گسترۀ وطن توحیدی داشته باشد.

مدرک قاعده

1. قرآن:
   1. «قل للذین کفروا إن یَنتهوا یُغفر لهم ما قد سلف»^۲
   2. «و لاتنکحوا ما نکح آباؤُکم من النساء إلا ما قد سلف»^۳
   3. «عفا اللهُ عمّا سلف»^۴
2. نبوی مشهور میان فریقَین:
   1. «الإسلام یجبّ ما قبله»^۵
3. سیره نبوی: روش و سیره قطعیّه پیامبر خدا (ص) بر عفو و گذشت نسبت به خطاها و گناهان پیشینِ کسانی که به اسلام می‌گرویدند، استقرار داشت. آن حضرت، نه نومسلمانان را مُلزَم به قضاء عباداتی که در زمان کفرشان انجام نداده بودند می‌کرد و نه حدّ و تعزیری به خاطر گناهانی مانند شُرب خمر یا زنا و غیره که چه بسا در حال کفر مرتکب شده بودند بر آنها جاری می‌فرمود.

گستره قاعده

به اصطلاح شرعی، حقوق به دو دسته تقسیم می‌گردند:

1. حقّ الله
2. حقّ الناس

از این دو دسته حقوق، قاعدۀ جَبّ فقط در حق الله همانند نماز، روزه، حج و غیره جاری می‌شود و در حق الناس همچون عقود، ایقاعات، دیون و ضمانات جریان ندارد و انسان تازه‌مسلمان باید حق الناسی که در زمان کفر بر عهده‌اش آمده است را ادا نماید و به عهد و پیمان‌هایی
که بسته بوده است پایبند باشد و عمل نماید.
بعضی از حقوق در شریعت اسلامی که شارع مقدس، آنها را تأسیس کرده و در شریعت مقرّر و جعل نموده است همانند زکات، خمس و صدقات، برای کمک مالی به فقرا و مساکین و موارد و مصارف دیگر، گرچه مربوط به انسان‌ها هستند اما از قبیل حقّ الله در نظر گرفته شده‌اند و با اسلام آوردن، مورد عفو و بخشش قرار می‌گیرند. در نتیجه، شخص پس از مسلمان شدن، لازم نیست خمس و زکات‌هایی که به حسب موازین فقهی و رسیدن به نصاب شرعی به اموالش تعلق گرفته بوده است را بپردازد.

چگونگی مسلمان شدن

همانگونه که می‌دانید معمولاً شخصی که می‌خواهد مسلمان شود با حضور در یک مسجد، مرکز اسلامی و یا محل و مرکز دیگری از این قبیل، با گفتن شهادتین، مسلمان می‌شود و رسماً گرویدن خود به اسلام را اعلام می‌کند. همچنین در بسیاری از موارد در کشورهای مختلف،
برای مسلمان شدن یک شخص، مراسم و یا حتی جشن باشکوهی با شرکت جمعی از مسلمانان و شخصیت‌های اسلامی برگزار می‌شود. در چنین مراسمی، احیاناً علاوه بر القاء شهادتین به فردی که می‌خواهد مسلمان گردد و گفتن شهادتین به وسیله وی، سخنرانی، اجرای
برنامه‌های مذهبی و پذیرایی هم صورت می‌گیرد.
روشن است که برپایی چنین مراسم و جشنی که در حقیقت، جشن تولد دوبارۀ یک انسان است، بسیار ارزشمند و پسندیده است و تأثیر به سزایی، چه به لحاظ فردی بر شخص تازه مسلمان و چه به لحاظ اجتماعی و از جنبه تبلیغی در سطح جامعه دارد؛ اما در عین حال باید بدانیم
که این کار، شرعاً واجب نیست و یک شخص می‌تواند در هر زمان و مکانی که خواست مسلمان شود و از نظر شریعت اسلامی، برای مسلمان شدن به مراسم، مکان یا زمان خاصی و یا حضور افراد و شخصیت‌های ویژه‌ای نیاز نیست بلکه تنها کافی است که انسانی عاقل با تصمیمی
آگاهانه و نه از سر اِکراه و اجبار و برای خدا و به قصد تقرّب به خداوند، با خدای خویش عهد و پیمان ببندد، اسلام را بپذیرد و شهادتین (دو گواهی) را با توجه به معنا و مفادشان و با اعتقاد، بر زبان جاری کند:

1. «أشهدُ أنْ لا إله إلا الله» (گواهی می‌دهم، خدایی جز خدای یگانه (الله) نیست.)
2. «أشهدُ أن محمّداً رسولُ الله» (گواهی میدهم، همانا محمد پیامبر خداست.)

البته افزون بر این دو شهادت (شهادتین)، میتواند شهادت ثالثه یا گواهی سوم که گواهی بر امامت و ولایت جانشینان بر حقّ پیامبر خدا و رهبران راستین اسلام است را نیز بگوید:

• «أشهد أنَّ أمیر المؤمنین علیّاً و ابنائه المعصومین حُجَجُ الله و أوصیاءُ رسولِ الله و خُلفائُه»
• یا به طور مختصر: «أشهد أنَّ علیّاً وَلیُّ الله»

گفتن شهادتین به قصد مسلمان شدن، افزون بر جنبه معنوی و اعتقادی، از نظر فقهی و حقوقی نیز دارای آثار مهمی می‌باشد؛ چرا که اظهار شهادتین به وسیله یک انسان و مسلمان شدن وی، موجب ثبوت و اجراى احکام اسلام – از طهارت تا دیات – بر او می‌شود و طبعاً جان و
مال خود و فرزندان خردسالش محترم شمرده شده، در پناه اسلام و مسلمانان قرار می‌گیرند و کسى حق تعرّض به آنها را نخواهد داشت. در خور ذکر است که هیچ مسلمانی حق ندارد با تشکیک در حقیقی بودنِ گرویدن یک شخص به اسلام، یا اظهار تردید و اشکال نسبت به الهی
بودنِ انگیزه وی در پیوستن به دین اسلام، وی را غیر مسلمان بخواند، و در نتیجه، نخواهد جان و مال او را محترم بشمارد و یا احکام مسلمانی را در موردش جاری بداند.

وجوب خِتان بر مردان

انجام ختنه^۶ بر هر مرد مسلمان بالغی، که اغلف باشد یعنی ختنه نشده باشد، واجب است و خودداری از خِتان برای مردان، حتی کسانی که در کهنسالی به اسلام گرویده باشند جایز نیست. خِتان که یکی از سنّتهای کهن در شرایع الهی و آسمانی می‌باشد، از ضروریات دین اسلام برشمرده شده است و حتی بنا بر نظر برخی از فقها، در صورت اجتناب مرد مسلمان بالغ از
ختنه، حاکم اسلامی باید او را به انجام این کار وادار سازد.^۲
در فقه اسلامی، معمولاً در ابواب و کتاب‌هایی همچون صلاة، حج، نکاح و اجاره از ختان بحث می‌شود و از آن به عنوان شرط صحّت بعضی از عبادات یاد می‌گردد. با این همه، باید بدانیم که ختان و ختنه کردن، شرط و مقدمه مسلمان شدن نیست و هر شخصی (مردی) پس از گفتن شهادتین، یک مسلمان به شمار می‌آید، چه فوراً به انجام ختنه اقدام کند و چه آن را به تأخیر
اندازد.

پاورقی

1. قواعد فقهیّه‌ای با کاربرد ویژه در فقه بین الملل و فقه برای مسلمانان در کشورهای غیر اسلامی.
2. سوره مبارکه انفال، آیه شریفه ۳۸.
3. سوره مبارکه نساء، آیه شریفه ۲۲.
4. سوره مبارکه مائده، آیه شریفه ۹۵.
5. بحار الأنوار، ج ۴۰ ، ص ۳۲۰ ؛ مجمع البحرین، ج ۲ ، ص ۲۱ «مادّه» «جبب»: السیرة الحلبیّة، ج ۳، ص ۱۰۵.
6. بریدن قسمتی از پوست روی آلت تناسلی.
7. السرائر الحاوی لتحریر الفتاوی، ابن ادریس حلّی، ج ۳، ص ۴۸۱ ، قم ۱۴۱۰ – ۱۴۱۱.